Bir Şapka, Bir Pipo, Bir
Pelerin
-Metin Alparslan-
Bir şapka, bir pipo ve bir pelerin! Bunlar, dünya tarihinin en tanınmış özel dedektifinin simgeleridir. Yediden yetmiş yediye kadar herkes onunla tanışmış; onun hikayelerinden birini konu alan bir filmi seyretmiş ya da bir onun yer aldığı hikayelerden birini okumuştur. Herkes onu seviyor, ona hayran; ancak çoğu, onun kim olduğunu bile tam olarak bilmiyor: O bir hayal, o bir
“Sherlock Holmes”
Sherlock Holmes’un Yazarı: Sir Arthur Conan Doyle
|
|
Arthur Conan Doyle, 1859 yılında İskoçya’nın Edinburgh
kentinde doğdu. Bir alkolik olan babası, Charles Altamont Doyle ve annesi
Mary (Foley) Doyle katı birer Katolik’ti. Bu nedenle oğulları Arthur Conan,
dini bir okulda öğrenim görmüştür. Arthur, böyle katı bir eğitime olan
inancını kaybettiyse de, okul öğreniminde tanıştığı insanlar, onun daha
sonraki yazarlık dönemini de etkiledi. Okulda bir öğrencinin adı örneğin Moriarty idi. A.C. Doyle, daha sonra Edinburgh’de tip eğitimi gördü ve 1884 yılında Luise Hawkins ile evlendi. 1887 yılında Doyle, ilk Sherlock Holmes hikayesi olan “Kızıl Dosya”yı Beeton Christmas Annual dergisinde yayınlar ve büyük başarıya ulaşır. Artık büyük bir “star” doğmuştur: Sherlock Holmes. |
|
Sherlock Holmes, Doyle’un yazdığı her hikaye ile daha ünleniyor ve zapt edilemez hale geliyordu. 1891 yılına ait, annesine yazdığı bir mektupta, Sherlock Holmes’un artık tüm zamanını aldığını, bu nedenle başka konularla ilgilenemediğini yazarak, Sherlock Holmes’ten kurtolmak istediğini ifade eder. Sonuç olarak Holmes karakteri, 1893 yılında yayınlanan “Son Vaka” adlı hikayesinde kaybolur. Hikayede, tüm öykülerde geçen en iyi arkadaşı olan Dr. Watson’a sadece bir mektup bırakır: Bir veda mektubu. Sherlock Holmes artık öldü! Ancak Holmes hayranları yaratıcısı ile aynı görüşte değildi. Protesto etmek amacıyla kollarına siyah bant takıyor, Holmes’un ölümünü eleştiriyor ve Doyle’un hikayelerinin yayınlandığı “Strand Magazine”i almayı bırakıyordu. Holmes’un ölümünden sonra, dergi kısa bir süre içinde 20.000 abone kaybetti. Aynı sene içinde Doyle babasını kaybeder. |
 
|
|
|
1899-1902 yılları arasında Doyle doktor olarak Güney Afrika Savaşı’nda görev alır ve savaş ile ilgili hikayeler yazar. 1902 yılında Doyle “Sir” ünvanına layık görülür ve Sherlock Holmes’u tekrar hayata döndürerek, en ünlü eseri olan “Baskerville Tazısı”nı yayınlar. Okuyucuların olduğu gibi, Doyle'un para sıkıntısının da bu kararda etkili olduğu kabul edilir. Karısının ölümünden 14 ay sonra Jean Leckie ile evlenir. Oğlunun, savaştan aldığı yarası nedeniyle olan ölümünden sonra Doyle, araştırmalarını doğaüstü bilimlere yöneltir. O dönemde fantastik ya da bilim-kurgu edebiyat eserleri de vermiştir. A.C. Doyle, 7 Temmuz 1930 tarihinde Windlesham, Sussex’te ölür. Arkasında ise, 56 hikayenin ve 4 romanın baş kahramanı olan Sherlock Holmes'ü bırakır. |
Doyle’un Sherlock Holmes Eserleri
Sherlock Holmes’un hikaye ve romanları aşağıda olduğu sırada yayınlanmıştır. Solda orijinali, sağda ise, Türkçe isimleri yer alır. Türkçe isimlerinde ve sıralamada orijinale oldukça uygun bir şekilde yayınlanan “Güncel Yayıncılık” baskısı baz alındı. Sadece bir ciltte, Güncel tarafından henüz basılmadığı için, REM Yayınları'nın baskısı kullanıldı. Koyu olarak veriler isimler hikayelerin kitap olarak basıldığı şekli ve tarihidir. Normal yazı ile verilen tarih tefrika olarak basıldığı tarihi yansıtmaktadır.
|
1. A Study in Scarlet, 1887
|
1. Kızıl Doya (roman)
|
|
2. The Sign of the Four, 1890
|
2. Dörtlerin Yemini (roman)
|
|
3. The Adventures of Sherlock Holmes, 1892 A Scandal in Bohemia, 1891 The Red-headed League, 1891 A Case of Identity, 1891 The Boscombe Valley Mystery, 1891 The Five Orange Pips, 1891 The Man with the Twisted Lip, 1891
The Blue Carbuncle, 1892 The Speckled Band, 1892 The Engineer's Thumb, 1892 The Noble Bachelor, 1892 The Beryl Coronet, 1892 The Copper Beeches, 1892
|
3. Bohemya’da Skandal Bohemya’da Skandal Kızıl Saçlılar Birliği Bir Kimlik Vakası Boscombe Vadisi Gizemi Beş Portakal Çekirdeği Büyük Dudaklı Adam 4. Mavi Lal Taş Mavi Lal Taş Benekli Şerit Mühendisin Başparmağı Soylu Bekar Zümrüt Taç Kayın Ağaçları
|
|
4. The Memoirs of Sherlock Holmes, 1893 Silver Blaze, 1892
The Yellow Face, 1893 The Stock-broker's Clerk, 1893 The 'Gloria Scott', 1893 The Musgrave Ritual, 1893 The Reigate Squires, 1893 The Crooked Man, 1893 The Resident Patient, 1893 The Greek Interpreter, 1893 The Naval Treaty, 1893 The Final Problem, 1893 |
5. Son Vaka Gümüş Alev (Mukavva Kutu)* Sarı Surat Borsa Memuru Gloria Scott Musgrave Geleneği Reigate Esrafı Çarpık Vücutlu Adam Yatılı Hasta Yunanlı Tercüman Deniz Antlaşması Son Vaka
|
|
5. The Hound of the Baskervilles, 1902
|
6. Baskerville Tazısı (roman)
|
|
6. The Return of Sherlock Holmes, 1904 The Empty House, 1903 The Norwood Builder, 1903 The Dancing Men, 1903 The Solitary Cyclist, 1903 The Priory School, 1904 Black Peter, 1904 Charles Augustus Milverton, 1904 The Six Napoleons, 1904 The Three Students, 1904 The Golden Pince-Nez, 1904 The Missing Three-Quarter, 1904 The Abbey Grange, 1904 The Second Stain, 1904 |
REM'de yayınlandı "Bütün Hikayeler 3" Boş Ev Vakası
Norwood'lu inşaatçı |
|
7. The Valley of Fear, 1915
|
7. Korku Vadisi (roman)
|
|
8. His Last Bow, 1917 Wisteria Lodge, 1908 The Cardboard Box, 1893 The Red Circle, 1911 The Bruce-Partington Plans, 1908 The Dying Detective, 1913 Lady Frances Carfax, 1911
The Devil's Foot, 1910 His Last Bow, 1917
|
8. Son Görev Wisteria Lodge Vakası Karton Kutu Vakası Kırmızı Çember Vakası Bruce-Partington Vakası Ölmek Üzere Olan Dedektif Vakası Lady Frances Carfax’ın Kayboluşu Vakası Şeytan Ayağı Vakası Son Görev
|
|
9. The Case-Book of Sherlock Holmes, 1927 The Illustrious Client, 1924 The Blanched Soldier, 1926 The Mazarin Stone, 1921 The Three Gables, 1926 The Sussex Vampire, 1924 The Three Garridebs, 1924 The Problem of Thor Bridge, 1922 The Creeping Man, 1923 The Lion's Mane, 1926 The Veiled Lodger, 1927 Shoscombe Old Place, 1927 The Retired Colourman, 1926
|
9. Sherlock Holmes’ün Dava Kitabı Şöhretli Müşteri Macerası Solgun Asker Macerası Mazarin Elmasının Serüveni Üç Çatının Serüveni Sussex Vampirinin Serüveni Üç Garrideb Macerası Thor Köprüsü Vakası Sürünen Adam Macerası Aslan Yelesi Macerası Peçeli Kiracı Macerası Shoscombe Old Place Macerası Emekli Boya İmalatçısı Macerası |
*"Mukavva Kutu" adlı öykü Güncel tarafından yanlışlıkla iki kez yayınlandı. Yanlış olarak basıldığı "Son Vaka" adlı kitapta onu bu nedenle paratez içine aldık.
Tablo’da yer alan isimler dışında, Sherlock Holmes hikayeleri birçok isim altında yayınlanmıştır. “Baskerville Tazısı” örneğin, “Baskerville’lerin Köpeği” ve “Şeytan Köpek” gibi isimlerle yayınlandı. Burada tüm isimlerin bir dökümünü yapmak mümkün değildir.
|
Sır Arthur Conan Doyle, uzun zamandır aramızda olmamasına
rağmen, yeni yeni Sherlock Holmes kitapları yayınlanıyor
ve yeni filmler çekiliyor. Türkiye'de yayınlanmış
olanların arasında Lohn North tarafından kaleme alınan Sherlock Holmes ve
Arap Prensesi (Sarmal-1999) bunun çok güzel bir örneğini
oluşturuyor. Türkçe olarak yayınlanan ve Billy Wilder'ın film senaryosuna
dayanan Sherlock Holmes'in Özel Yaşamı (Kelepir-1993) ise, bir diğer
örnektir.
Sanırım çocuklarımız bile yeni yeni Holmes öykülerle tanışacaklardır. |
 |
Türkiye’de Sherlock Holmes
|
|
Türkiye’nin Sherlock Holmes ile tanışması, Cumhuriyet’in kurulmasından
önceki döneme, yani Osmanlı Dönemi'ne denk gelir. İlk yayınlar bu nedenle Osmanlıca olarak basıldı.
Bu konuda belki polisiye sever padişah II. Abdülhamit’in etkisi vardır,
ancak bu sadece bana sözlü olarak verilen bir bilgidir. Benim bulduğum en
eski Cumhuriyet Dönemi Sherlock Holmes 1939 yılına aittir, ancak kuşkusuz
daha evvel de baskılar yapılmış olması mümkündür. Hikayeler
dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de çok çeşitlilik gösterir. Çocuklar için Sherlock Holmes hikayeleri ve çizgi roman
Sherlock Holmes’lar yayınlandı.
Buna ilaveten neredeyse hiçbir yayınevi, bir tek Sherlock Holmes hikayesi
yayınlamadan kapanmak istememiş görünüyor: Güncel, Milliyet, Beyaz Balina,
Akba, Yayınevi, Hadise, Varlık, Bilge Kültür Sanat, Bilge Karınca, Sarmal,
Kelepir, Martı,
Neptün, Rem, Metis, İnkılap, Samsara ve Kelepir sadece benim bulduğum
yayınevleridir.
|
 Leman Bercmen'in çevirisiyle 1939 yılında Sabiha Zekeriya Sertel tarafından İstanbul'da basılmıştır. |
Sherlock Holmes’un Karakteri
|
Tarafsız
bir şekilde değerlendirildiğinde, Holmes pek sevilecek bir kişiliğe sahip
değildir. Her zaman ciddi, duygularını göstermeyen, hatta biraz duygusuz,
her zaman mantıklı, kadınları sevmeyen, hiçbir zaman eğlenmeyen, kokaine
bağımlı, kendini beğenmiş, ukala bir şahsiyet. Sanırım ben, Holmes
karakterinde birini tanıyor olsaydım, ona kesin sinir olurdum. Buna rağmen
tüm insanları etkilemeye ve kendine hayran bırakmayı nasıl başarmış?
İnsanları etkileyen tarafı ise, öncelikle vakalarını çözerken kullandığı yöntemden ileri
geliyor. Zaten romanların asıl konusunun da bu vakalar olduğunu düşünürsek,
karakterin (yani Holmes’un) de sadece vakalar ile ilgili ilginç bir kişiliğe
sahip olması gerekir. Holmes da bu düşünceye uygun olarak sadece vakaları üzerine yoğunlaşır, söz
konusu olamayacak çözümleri eliyor ve artakalan ihtimal üzerinde durur. Holmes’un vakalarda kullandığı en önemli yöntem ise, “gözlem”dir. Bu yöntem
de, her şeyi aklında tutan bir hafıza ve tutmuş olduğu "suç arşivi" ile birleşince, Sherlock Holmes’un
yanılmaz metodu tamamlanmış olur. Boş zamanlarını kimyasal deneyler ile geçiren Holmes, bu şekilde adli tıp bilimi için de araştırmalar yapar. Öyle ki günlerce kimya deneyleri üzerinde çalıştığı görülüyor. "Kırmızı Dosya" adlı öykü örneğin, Holmes'un kan lekeleri tespit etmek için yürüttüğü ve başarıyla sonuçlanan bir deney ile başlar. "Baskerville Tazısı"nda ise 'belgelerin tarihlendirilmesi' üzerine bir çalışmasının yayınlandığı anlatılır. Bu, aslında soğuk karakteri birazcık olsun yumuşatan unsur keman çalmaya olan tutkusudur. Bu sayede okur, Holmes’un duygudan tamamen yoksun olmadığını da anlar. |
 |
 |
Ancak Sherlock Holmes hikayelerini başarılı kılan önemli bir unsur,
onun en yakın arkadaşı Dr. Watson’dur. Onun sayesinde okur, kendisiyle
özdeşleşebilecek birini bulur. Watson, insani tarafı daha ağır basan, alçak
gönüllü, zeki, ancak Holmes’un zekasının yanında sönük kalan (hepimiz gibi),
gizli bir baş karakterdir. Her okur kendinden bir parçayı Watson’da keşfeder,
böylece kendi cahilliğini(!) de bağışlama fırsatı bulur. Watson sayesinde
okur, Holmes’un bir dahi olduğunu, diğer insanlardan daha üstün olduğunu
kavrar. Bu elbette kendi yorumumdur ve her Holmes sever bu konuda biraz farklı
düşüncede olabilir.
|
| Holmes'un Yanında Yer Alanlar | |
|
Dr. John Watson: 1878 yılında Londra Üniversitesi'nden tıp doktora ünvanını alarak ayrıldı. Cerrah olarak uzmanlaştıktan sonra Hindistan'da bulunan bir alaya tayin oldu. II. Afganistan Savaşı'nda bulundu. Bir çatışmada yaralanır ve geri gönderilir. Biraz çaresiz bir durumdayken, Holmes'un oda arkadaşı olur (bkz. Kızıl Dosya). Yukarıda bu karakter üzerinde durmuştuk. Kendisi Sherlock Holmes'un en yakın dostudur. Yer yer Holmes'un direktiflerini sormadan yerine getirir ve ona derin bir hayranlık duyar. İkilinin insan tarafını temsil ediyor. Holmes'ü dünyaya tanıtan kişi de yine kendisidir, çünkü Holmes'ün öykülerini kaleme alan kişidir. Yaratıcısı Doyle gibi doktor olduğu ve hikayeleri.yazan kişi olarak tanıtıldığı için, Doyle'ün, biraz da kendini anlattığını düşünmemiz yanlış olmayacaktır.
|
|
 |
Scottland Yard: İngiltere'nin kolluk kuvvetidir. Ancak çoğu zaman Holmes ile farklı görüştedir. Buna rağmen sıkça Holmes'in yardımına başvurur. En tanınmış memurları Lestrade'dır. Özellikle filmlerde sıkça onun adı geçer. Onun dışında öykülerde ayrıca 22 farklı polis memurunun adı zikredilir. |
|
Mycroft Holmes: |
 Sidney Paget'e göre "Mycroft Holmes" |
| Holmes'un Rakipleri | |
|
Profesör
James Moriarty: Holmes'e rakip olan şahıslar düşünüldüğünde, elbette ilk akla gelen isim Profesör Moriarty'dir. Onun en eski düşmanı olduğu için değil, onun en büyük rakibi olduğu için. Sherlock Holmes hikayelerinde, Profesör Moriarty'nin ismini ilk defa "Son Vaka" adlı öyküde geçer. Aynı öyküde Holmes, İsviçre'nin Meiringen kentinde ortadan kayboluyor (sözde ölüyor). Görünen o ki Doyle, Sherlock Holmes'a dişine göre bir rakip vererek, ölmesini planlamış. Ara ara bahsi geçiyorsa bile, Moriarty sadece iki öyküde fiilen yer alıyor (Son Vaka ve Korku Vadisi). Bununla beraber Moriarty, erken yaşta Matematik dehasını göstermiş, üniversitede ders vermiş, ancak sonunda yeteneklerini kötülük için kullanmış ve suç örgütü kurmuş biri olarak anlatılıyor. Sadece iki öyküde geçmesine rağmen, filmlerde kendisine çok daha büyük bir rol biçildi. Filmlerde kendisi, sürekli olarak Holmes'un karşısına çıkıyor. Onun en büyük düşmanıdır. |
|
|
|
İrene Adler: "Bohemya'da Skandal" adlı öyküde geçen İrene Adler, Holmes için önemli bir şahsiyettir. Öykünün başında Holmes'un onu "o kadın" olarak adlandırdığını öğreniyoruz. Normalde kadınlardan pek hoşlanmayan Holmes'un, bu kadından hoşlanması, tamamıyla onun zekasından kaynaklanmaktadır. Holmes, öykülerinde dört defa yenilir. Bu yenilgilerden biri, İrene Adler'e aittir. |
|
Sebastian Moran: "The Empty House" (Boş Ev Vakası) öyküsünde karşımıza çıkan Sebastian Moran, Holmes öyküsüne göre Londra'nın Moriarty'den sonra ikinci tehlikeli kişidir. Moriarty ile işbirliği içinde olan Moran, son derece zekidir. Roman ve öykülerden ziyade, Sherlock Holmes Filmleri'nde karşımıza çıkar. |
|
Beyazperdede “Sherlock Holmes”
1893/1894 yıllarında Sherlock Holmes’i ilk defa bir tiyatro oyununda görüyoruz. Beyazperde’de ise, Holmes ilk defa 1900 yılında, 49 saniyeliğine görülür. İlk Holmes-Filmi 1905 yılında, başrolünde Maurice Costello ile gösterime giriyor. Bu tarihten sonra sayısız film ve dizi bölümü yayınlanacaktır.
 |
Burada filmlerin tam listesini vermek oldukça zordur. Ancak şimdiye kadar toplam 176 film ya da dizi bölümü kaydedilmiştir. Bunların en tanınmış Holmes oyuncusu, kuşkusuz Basil Rathbone’dur. Doktor Watson’ı oynayan Nigel Bruce ile toplam 14 filmde oynamışlardır (40'lı yıllar). Holmes rolünü oynama şerefine eren diğer oyuncular arasında ise, Alwin Neuss, Eille Norwood (20'li yıllarda, 56 film), Carlyle Blackwell, Robert Rendel, Bruno Guttner, Peter Cushing, Stewart Granger, Dudley Moore, Tom Baker, Ian Richardson, Matthew Frewer, Jeremy Brett, Hans Albers, Christopher Lee (Drakula karakterinin ünlü oyuncusu), Larry Hagman (Dallas’taki JR rolü ile tanırız), Roger Moore (James Bond rolü ile bilinir), Michael Caine, Charlton Heston (ünlü Ben Hur filmi ile Oskar aldı) vardır.
|
| Filmlere baktığımız zaman, senaryoların her zaman Doyle’un yazdıklarına sadık kalmadıkları görülür. Aynı şekilde Holmes karakteri de genellikle biraz daha az ukala olarak yansıtılır. Fakat bunu yaparken Holmes’un zekasından bir şey kaybettirildiği iddia edilemez. Zaten Holmes’ı, Holmes yapan da bu zeka değil midir? Buna karşın bazı durumlarda Watson karakterinin oldukça değiştiğini görmek mümkün. Yukarıda en ünlü Holmes serisi olarak tanıttığımız 14 filmlik seride, Watson’u canlandıran Nigel Bruce, kendini gülünç durumlara sokan, insanı gülümseten bir Watson’u canlandırıyor. Bu belki Doyle’un hikayesine uygun düşmez, ancak izleyiciyi eğlendiren ve filmin ağır temposunu unutturan bir özelliktir. |
|
Bununla beraber Doyle’un hikayelerini baz almayan filmler de çevrilmiştir. Genç Sherlock Holmes adli bir filmde örneğin, Holmes ve Watson’u daha lisede okurlarken karşılaşır ve bir vaka ile ilgilenir. Başka filmlerde Holmes’un kadınlara olan duyguları anlatılır, başka birinde psikolojik sorunlu biri olarak Sigmund Freud’un hastası olur. Anlayacağınız gibi, Holmes beyazperdede artık kendi hayatını yaşıyor.
Çizgilerle Sherlock Holmes
|
Doyle'un orijinal öykülerinin çoğunu Sidney Paget
resimlemir. Çizmiş olduğu Holmes'a model olarak ise, kendi
kardeşini kullanmıştır. Böylece Paget en önemli Holmes çizeni
oldu. Ancak tek başına kalmadı. Holmes'u resimlemek bir ayrıcalıktı. 1887 -1928 yılları arasında en az 30 kişi bu ayrıcalığa erişti. Sonra ise, en az 7 kişi daha Holmes'un görüntüsüne şekil verdi. Bilgi ve resimlere bakmak için bkz.: |
 Sidney Paget (1860 - 1908) 
Baskerville Tazısı (Paget'e göre) |
||
 |
Öykülerde yer alan resimlerin yanı sıra çok
sayıda Sherlock Holmes çizgiromanlar da mevcuttur. Bunlar sadece yurtdışında
değil, ülkemizde de geniş bir okuma kitlesi bulmuştur.
Bunların yanı sıra Holmes karakteri mizah dünyasında da sıkça kullanılmıştır (altta). |
|
|
|
|
|||
Sherlock Holmes Müzesi ya da "Et ve Kemiğe Bürünmüş bir Hayal"
|
|
Sherlock Holmes'in ikamet yeri, ilk Holmes hikayesi olan "Kızıl Dosya"dan itibaren Londra'daki Baker Caddesi 221b'dir. Bu nedenden dolayı aynı ev bugün artık "THE SHERLOCK HOLMES MUSEUM" olarak görev görüyor. İçinde Holmes'un kişisel eşyaları, ona yazılan mektupları, onun ve Dr. Watson'un ile "O kadın" olarak adlandırdığı İrene Adler'in resimleri vardır. |
| Buraya kadar her şey normal görünüyor. Önemli insanların her zaman müzeleri olmuştur. Ancak Sherlock Holmes'un hiç bir zaman var olmadığını düşünecek olursak, durum biraz değişiyor. Holmes hayranları, onun adına bir müze oluşturarak, sevdikleri kahramanını et ve kemiğe bürüdüler. Bu sayede yüz yıl önce kurulmuş bir hayal gerçek oldu. |
 Baker Caddesi |
 |
Bir başka müze ise, İsviçre'nin Meiringen kentinde kuruldu. Bilindiği gibi, Holmes bu kentte rakibi Moriarty tarafından (Son Vaka) öldürülür (daha sonra geri dönmüş olsa da!). Aynı kentte Holmes'un heykeli de dikildi. |
THE SHERLOCK HOLMES MUSEUM:
http://www.sherlock-holmes.co.uk/home.htm
| Bilgisayar Oyunlarında Sherlock Holmes | |
|
 Sherlock Holmes: The Awaken |
Kaynakça:
Üyepazarcı, E., Korkmayınız Mr. Sherlock Holmes, Göçebe, 1997, İstanbul.
http://de.wikipedia.org/wiki/Sherlock_Holmes
http://www.holmesonscreen.com
http://www.sherlock-holmes.co.uk/home.htm
http://www.sherlockholmesonline.org/SherlockHolmes/
http://www.sherlock-holmes.org.uk/
